Hva skal inn her?
Tromsø-artisten Anneli Drecker slo gjennom allereie som 17-åring, som vokalist i gothpop-bandet «Bel Canto». Bandet tok Europa med storm, og Drecker har sidan levd av musikken. Hausten 2013 starta ho med noko heilt nytt. Ho tok steget over i forskingas verd.
I forskingsprosjektet «Den moderne urstemmen» ved Musikkonservatoriet ved UiT prøver den veletablerte artisten bokstavleg talt å finne sin eigen urstemme. Drecker beskriv steget over i vitskapens verd som «litt mothårs».
– Slik tenkjer eg nok av og til framleis. Eg kom inn i stipendiatprogrammet med bakgrunn i realkompetansen min. Det var ikkje før eg var halvveis i perioden at eg verkeleg begynte å nyte det. No synest eg det er kjempestas å forske, for eg har funne ein nisje og eit felt som eg alltid har hatt interesse for. Ikkje minst har eg lært mykje. Eg merkar at kunnskapen eg har opparbeidd meg og brukar musikalsk, treffer folk, seier Drecker.
Den norske sopranen Berit Norbakken Solset (40) frå Finnsnes har det siste tiåret etablert seg som ein av Skandinavias mest ettertrakta konsertsongarar. Til vanleg reiser ho verda rundt for å halde konsertar. Solset har halde på med musikk på profesjonelt nivå i 20 år, og er solid skolert innan den klassiske sjangeren. Dei to siste åra har også ho forska ved Musikkonservatoriet.
– Eg forskar på eit felt som har vore lite forska på frå før av. Prosjektet mitt «I grenseland – dei ekstreme ytterpunkta» går ut på å utforske klang og estetikk i klassisk vokalmusikk. Eg jobbar mest med ulik klang i min eigen sjanger – klassisk. Forskingsprosjektet har eg heldt på med på deltid medan eg har jobba, fortel Solset på telefon frå Slovenia.
Ho fortel vidare at ho forskar på moglegheitene som ligg i den klassisk skolerte songstemmen, mellom anna når det gjeld klangflate, altså korleis stemmen klingar og kva betyding det har for lyttaren at klangen endrast.
– Eg vil utfordre yttergrensene for kva ein kan gjere med stemmen, både uttrykksmessig, samspelsmessig, romleg og vokalteknisk. Mitt største mål med prosjektet er å kunne ta i bruk heile stemmen som eit instrument. Finne ut kor fleksibel stemmen faktisk kan vere, seier Solset og smiler.
26. januar møtest dei to musikkforskarane, som til vanleg held på i vidt forskjellige sjangrar, på scena. Saman med den folkekjære artisten Mari Boine, den unge og framstormande artisten Marja Mortensson og Nordnorsk opera og Symfoniorkester (NOSO) skal dei opne Nordlysfestivalen med konserten Orchestral Joik av Frode Fjellheim.
Berit Norbakken Solset deltek på fleire spor på plata «Phonetix» av saksofonisten Lars Lien: – Særleg låta «Rädda mig ur dyn» er beskrivende og aktuelt for forskningsarbeidet mitt, seier Berit Solset.
– Det er ei ære få vere med på opningskonserten saman med så fantastiske utøvarar. I samband med forskingsarbeidet mitt har eg fått anledning til å gjere to av Karin Rehnquists større verk på konserten; «Solsången» og «Där Körpen Vittnar». Nordlysfestivalen er alltid ei stor hending, programmet famnar vidt, seier Solset.
UiT og Nordlysfestivalen har hatt eit mangeårig samarbeid, og opningskonserten er eit resultat av det.
– I år har vi utvida samarbeidet for å markere universitetets 50-årsjubileum, på den måten at vi har ein opningskonsert med stipendiater herfrå. Det er vi veldig stolte av. Vi hadde aldri fått til ein så stor konsert med desse solistane utan universitetet, seier festivalsjef Line Fusdahl.
Ho peikar på at Berit Norbakken Solset og Anneli Drecker både er stipendiatar og internasjonalt anerkjende i kvar sin sjanger.
– I opningskonserten er det viktig at vi har med solistar som både har ståstad og bakgrunn frå Musikkonservatoriet og Nord-Norge.
Fusdahl gler seg stort til festivalen – og spesielt konserten som startar det heile.
– Desse fire damene saman på ein scene er eit kinderegg; tre av dei internasjonale stjerner, Mari Boine med si lange erfaring og den unge samiske artisten Marja Mortensson. Ho er verkeleg «up and coming» og ein vi bør følgje godt med på i framtida, seier festivalsjefen.
Solset og Drecker synest det er stort å opne Nordlysfestivalen:
Drecker held no på med siste finpuss på forskingsprosjektet, som ho etter planen skal levere i slutten av april.
– Målet med prosjektet er å utforske det eg kallar «den moderne urstemmen». Omgrepet «forhistorisk stemme» refererer til stemmen som det første instrumentet nokosinne, i gamle samfunn kor song var ein vital del av menneskets uttrykksform, kult og religion – som beskrive av John Koopman i «A brief history of singing», skriv Drecker om prosjektet på nettsidene til Program for kunstnarisk utviklingsarbeid.
Ein stor del av prosjekta til både Drecker og Solset handlar om å utfordre seg sjølv. Drecker har pusha sine artistiske barrierar for å prøve å slå moderne samtidsmusikk saman med songteknikkar og vokaluttrykk med opphav i urtida – med mål om å tilføre noko nytt og unikt til dagens populærmusikk.
Gjennom forskingsarbeidet har Drecker hatt fleire artistmentorar som praktiserer urgamle songmetodar; russiske Radik Tyulyush som driv med strupesong, norske Ingor Antte Ailiu Gaup som driv med joik, iranske Mahsa Vahdat som driv med persisk tradisjonell song og norske Kirsten Bråten Berg som driv med norsk folkesong.
– Ved å observere desse, samarbeide musikalsk og studere songteknikkane deira har eg prøvd å finne nye måtar å synge på og nye estetiske uttrykk – så vel som urstemmen i min eigen kropp.
Berit Norbakken Solset held på med noko av det same som Drecker i sitt forskingsprosjekt. Forskinga hennar går i størst grad føre seg ved å prøve ut ulike teknikkar, ho tek særleg for seg sjangeren «kulning» og songteknikken til den svenske komponisten Karin Rehnquist.
– Kulning er ein gammal, svensk teknikk som kan minne litt om norsk kauking. Eg kombinerer ulike teknikkar og prøver å finne ut korleis eg kan kombinere to ulike repertoar; kulning og den klassiske sjangeren, seier ho.
– Lagar du ein ny sjanger?
– Nei, det trur eg ikkje. Eg prøver å finne ut kva eg kan ta frå kulninga til den klassiske vokalsjangeren – om omvendt. Korleis begge sjangrane kan dra nytte av kvarandre, på ein måte.
Ho vil ikkje beskrive det som at ho vidareutviklar sjangrane.
– Men eg utviklar i alle fall framføringspraksisen.
Solset vart introdusert for Rehnquists musikk på starten av 2000-talet.
– Møtet med hennar musikk var det som verkeleg trigga meg til å forske. Eg ville forske fordi eg ønskte å konsentrere meg om eitt prosjekt og verkeleg utfordre meg sjølv som utøvar. Da eg starta forskingsprosjektet kunne eg berre litt om Rehnquists sjanger og teknikk, fortel ho.
– Kva er det som er så spesielt med musikken hennar?
– Uttrykket ho klarer å skape. Rehnquists musikk er naken, rå og upolert. Den er veldig ekte – eg oppfattar musikken som veldig til stades og emosjonell. Rehnquist er kompromisslaus i måten ho skriv på. Det krev eit ekstremt nærvær av meg når eg forskar. For meg er dette nærast som ekstremsport, seier Solset.
Ho brukar Rehnquist som dialogpartnar i prosjektet. Sopranen forklarer at ho prøver å få til ein meir fleksibel og bevisst bruk av klangfargar, altså ulike klangar, og andre effektar.
– Eg håper å kunne bringe ein ny dimensjon inn i framføringa mi. Eg er jo ein klassisk skolert songar som har jobba mykje med repetoar og forståing av ulike stilar. Vi som jobbar med og studerer den klassiske sjangeren er veldig opptekne av klang, teknisk kontroll og kvalitet. Den tekniske kvaliteten på stemmen må vere skyhøg, fortel Solset.
Som songar har ho alltid vore oppteken av å smelte saman klangar for å skape nye, interessante kammermusikalske uttrykk.
– Eg opplever Rehnqvists vokalverk som at dei oppfordrar til ei samansmelting av instrumentaltimbre og songstemma, dermed får stemmen ein meir instrumental rolle. I ytterpunkta for kva stemmen kan makte ligg uttrykksmoglegheiter som eg opplever kan gi ein ekstra estetisk dimensjon til stemmen som instrument, seier ho.
Gneisten som fekk Drecker til å ønskje å forske begynte å brenne for lenge sida – i tenåra.
– Heilt sidan då har eg hatt ei dragning mot ikkje-vestlege songstilar. Dette har eg flørta med sidan byrjinga av songkarrieren. Ei slags sjukeleg interesse for tradisjonelle vokalteknikkar, kan ein vel seie. Ein nær venn foreslo at eg skulle bruke nettopp denne lidenskapen som fundament i forskinga mi, og det verka logisk å fordjupe seg i dette. Sånn sett har åra som kunstnarisk forskar vore heilt unike for meg, fortel ho entusiastisk.
Solset opplev si eiga forsking som svært personleg. Ho forskar nærast på seg sjølv.
– Det må nesten til, sidan eg prøver ut ulike teknikkar. Kva skjer med meg som utøvar medan eg held på med forskingsprosjektet? Det er noko av deg eg prøver å finne ut. I forskinga må eg verkeleg tørre å gje slepp på forventingane folk har til meg, forventningane som kjem av utdanninga mi og musikaren folk flest kjenner meg som.
– Korleis er det?
– Veldig spanande, men òg veldig skummelt, seier Solset og ler.
– At eg gjer noko musikalsk som bryt med det publikum forventar av meg kan også vere skummelt for publikum, legg ho til.
– Viss ein gir slipp på alle hemningar er det tallause moglegheiter. I forskinga mi prøver eg meg fram og utforskar. Det er noko anna enn det eg heile tida har gjort før – klassiske sopranar brukar vanlegvis skrivne verk.
Gjennom forskingsprosjektet har Drecker måtta lære seg strupesong, joik, persisk tradisjonell song og norsk folkesong. Ho legg ikkje skjul på at det har vore utfordrande.
– Det har vore, og er framleis «work in progress». I og med at eg forskar på urgamle songteknikkar frå før mennesket begynte å snakke med snakkestemmen, brukar eg dei falske stemmebanda ein del. Dei ligg rett over dei vanlege stemmebanda. Eg synger altså nede i strupen. Det er ikkje gjort på ein dag å lære det. Det har vore nokre rundar med feber og halsbetennelse, kan ein seie.
– Eg trøystar meg med at det blir som det blir, eg har berre nokre år på å lære det artistmentorane mine har vakse opp med og gjort heile sitt liv. Til slutt kjem eg kanskje til å gjere det så riktig at det ikkje vert ein belasting. Vi får sjå, legg Drecker til og smiler.
Ho presiserer at ho ikkje har som mål å kopiere mentorane.
– Eg skal berre finne ein måte som passar for meg, og lage ny musikk ut i frå det. Men stemmen min har absolutt forandra seg gjennom forskingsprosjektet, og det ser eg på som ein stor og litt uventa bonus. No har eg eit større spekter å spele på enn før.
Musikkforsking er ei spesiell type forsking. Dette meiner Drecker og Solset er den største utfordringa:
I forskinga må Solset reflektere mykje over eigen praksis, noko ho synest er artig.
– Eg trur mange musikarar er uvande med å gjere det i så stor grad som eg gjer i prosjektet. Kanskje burde dei generelt gjere dette i større grad. Sjølvsagt reflekterer vi musikarar over korleis vi framfører musikk, men denne måten å studere alle delar av mi eiga utøving har vore litt som ein døropnar, seier ho.
Solset skal vere ferdig med forskingsprosjektet hausten 2019. Ho jobbar åleine, men får god hjelp av rettleiarane sine og andre utøvarar.
– Dei har interessante vinklingar og refleksjonar rundt musikken og arbeidet. Vi kunststipendiatar i Tromsø møtast også jamleg. Det er inspirerande i forskingsarbeidet mitt. Eg og Anneli kjenner kvarandre godt. Ho forskar jo også på stemmen, fortel Solset.
Festivalsjef Line Fusdahl er glad for det lange samarbeidet mellom Nordlysfestivalen og UiT.
– Studentar frå Musikkonservatoriet bidreg kvart år, og i år er ikkje noko unntak. Under festivalen speler studentar herfrå til saman åtte lunsjkonsertar på Skansen og fire konsertar på Prelaten. UiT-studentane er ein viktig del av festivalen, seier ho.
– Kva tenker du om årets program?
– Det er mangfaldig og breitt, eg trur alle i Tromsø vil finne minst ein eller to konsertar dei ønskjer å gå på. Vi ønskjer å skape 11 dagars musikkfest i Tromsø!
I år kan du mellom anna få med deg artistane «SNÖ» og «Resirkulert» under Nordlysfestivalen. Dermed inngår også popmusikk i festivalen, som tidligare har vore dominert av klassisk musikk og jazz.
– Programmet er på ein måte breiare i år. «SNÖ» og «Resirkulert» er del av satsinga vår på regionale og lokale talentar. For oss er det viktig å vise fram kvalitetsmusikk, og da er sjanger underordna, seier Fusdahl.
Dreckers forsking har bore mange frukter. Mellom anna har arbeidet resultert i kinodokumentaren «Urstemme», laga av Martin Otterbeck og produsert av Rein Film. Denne vart vist fram på Tromsø Internasjonale Filmfestival i fjor.
I 2015 gav Drecker ut albumet «Rocks&Straws» som følgje av prosjektet, eit album ho spelte inn i heimbyen. Albumet har motteke gode kritikkar og vart nominert til den norske Grammy-prisen tre gonger i 2015, i sjangrane beste produsent, beste komponist og beste pop-artist.
Albumet inneheld den første songen nokosinne som inkluderer moderne popmusikk og «kapa haka», den tradisjonelle musikken til maoriar på New Zealand. Det har vorte lagt merke til. Særlig musikkvideoen til songen, som heiter «Ocean’s Organ», har motteke mykje merksemd verda over.
– Korleis opplevde du responsen på låta?
– Overveldande. Den songen vart laga med så mykje kjærleik og ærbødigheit. Difor er det ekstra fint å få same responsen tilbake, frå maoriane som var med til Aha-fans som høyrte oss framføre låta på O2 arena i mars 2016, seier Drecker.
– Det er òg ekstra gøy å vite at ingen før meg har kombinert kapa haka med vanleg popmusikk. Utan at eg har visst det har eg lege forut for min tid. For oss nordmenn er det veldig vanleg å inkorporere samisk joik i popmusikk, men på New Zealand er popmusikk og kapa haka to heilt åtskilte verdenar. Her har ingen kombinert desse sjangrane før. Så da har eg klart å bringe noko nytt til feltet mitt ved å følgje mine eigne kreative impulsar, legg ho til og smiler.
Drecker har dermed oppnådd eit av sine store mål med prosjektet.
Her kan du høyre Oceans Organ, kor Anneli har nytta vanleg pomusikk i tre fjerdedelstakt:
Dei to stipendiatane har utan tvil mykje å gjere for tida. Solset står no midt oppi sitt prosjekt.
– Å helde på med dette ved sidan av jobben som musikar er veldig samansett fordi det følgjer kvarandre. Det er ganske krevjande å vere utøvar og samstundes vere i ein forskingssamanheng- og situasjon, seier ho.
Likevel beskriv Solset det som ei gåve å få lov til å forske.
– Det er veldig givande, spanande og krevjande å få fordjupe seg i dette temaet. Når eg gjer det forsvinn eg litt inn i mi eiga verd, seier ho og smiler.
– Sjølv om denne stipendiatperioden er over ein vakker dag, kjem eg aldri til å slutte å forske på songteknikkar, seier Drecker.